سفر به خارج از کشور هیجان‌انگیز است؛ اما آشنایی با قوانین گمرک برای مسافر از واجبات پیش از سفر محسوب میشود. هر کشوری مقررات خاص خود را برای ورود و خروج کالا و ارز دارد و دانستن این قوانین به شما کمک می‌کند تا دچار مشکل نشوید. به خصوص اگر اولین بار است که به خارج سفر می‌کنید – چه به صورت شخصی و چه با یک تور خارجی – بهتر است از مقررات گمرکی کاملاً آگاه باشید. قبل از هر چیز مطمئن شوید گذرنامه شما اعتبار کافی دارد (در صورت لزوم نسبت به تمدید پاسپورت اقدام کنید) و مدارک لازم را آماده کرده‌اید. همچنین، اگر مشکل یا محدودیتی قضایی دارید، حتماً استعلام ممنوع الخروجی انجام دهید تا در فرودگاه غافلگیر نشوید. در ادامه، مقررات گمرکی ایران در سال ۱۴۰۴ را بررسی می‌کنیم و نگاهی هم به قوانین چند کشور محبوب در بین مسافران ایرانی خواهیم داشت.
قوانین گمرک برای کالاهای همراه مسافر (۱۴۰۴)
در ایران، قوانین روشنی برای کالای همراه مسافر وجود دارد تا از سوءاستفاده تجاری جلوگیری شود. نکات مهم این مقررات در سال ۱۴۰۴ به صورت زیر خلاصه میشود:
- مسافران (ایرانی یا خارجی) می‌توانند علاوه بر وسایل شخصی مستعمل خود، مقداری کالای غیرتجاری با خود حمل کنند. برای ورود به ایران، سالی یک‌بار تا سقف ۸۰ دلار از ارزش کالاها از حقوق و عوارض گمرکی معاف است؛ مازاد بر آن در صورت غیرتجاری بودن با پرداخت عوارض مربوطه قابل ترخیص خواهد بود.
- وسایل شخصی مستعمل و کالاهای معمول سفر (مانند لباس، لوازم بهداشتی و وسایل شخصی) مشمول حقوق گمرکی نمی‌شوند، مشروط بر اینکه جنبه تجاری نداشته باشند.
- همراه داشتن مقادیر معمول سوغات و هدایای کوچک بلامانع است؛ اما ورود کالاهای نو با ارزش بیش از سقف معافیت تنها با پرداخت عوارض گمرکی ممکن است. پس اگر در سفر خرید عمده‌ای کرده‌اید، آماده پرداخت عوارض باشید.
- کالاهای ممنوعه به هیچ وجه نباید همراه مسافر باشد. اقلامی نظیر مواد مخدر، نوشیدنی الکلی، سلاح گرم و سرد، مواد محترقه و منفجره، وسایل قمار و هر کالایی که مغایر شئونات اسلامی و قوانین کشور باشد در گمرک توقیف خواهند شد.
- برخی کالاهای خاص مقررات جداگانه دارند: برای مثال ورود هر گونه دارو (حتی ویتامین و مکمل) نیازمند مجوز وزارت بهداشت است؛ ورود سیگار تا ۲۰۰ نخ (یک باکس) یا ۵۰ نخ سیگار برگ و ۲۵۰ گرم تنباکو برای هر مسافر آزاد است؛ آوردن حیوانات خانگی مستلزم همراه داشتن گواهی بهداشت از کشور مبدا و تأیید سازمان دامپزشکی ایران است؛ تجهیزات مخابراتی (مانند بی‌سیم) تنها با مجوز وزارت ارتباطات ترخیص می‌شوند؛ همچنین همراه داشتن گیاه، بذر و نهال منوط به اخذ مجوز قرنطینه نباتی است. در مورد لوازم الکترونیکی شخصی متعارف (مثل تلفن همراه، لپ‌تاپ، دوربین) محدودیتی برای یک عدد از هر کدام وجود ندارد، ولی کالاهای حجیم و گران‌قیمت (مانند تلویزیون بزرگ، یخچال و فریزر) از شمول معافیت مسافری خارج شده‌اند و در صورت همراه داشتن، حتماً حقوق و عوارض گمرکی کامل از آنها اخذ میشود.
فهرست کلی کالاهای مجاز و ممنوع در گمرک ایران
در این بخش به طور مشخص‌تر دسته‌بندی کالاهای مختلف را از نظر گمرک ایران مرور می‌کنیم:
- کالاهای مجاز به ورود: اقلامی که ورودشان به عنوان بار همراه مسافر آزاد است شامل وسایل سفر و لوازم شخصی مستعمل، سوغات و هدایای کم‌ارزش و اقلام غیرتجاری است. این موارد اگر جنبه تجاری نداشته باشند، مشمول معافیت گمرکی می‌شوند. به عنوان نمونه می‌توان به لباس‌های استفاده‌شده، لوازم بهداشتی شخصی، چند یادگاری یا سوغات در حد معمول و مقادیر محدودی مواد خوراکی بسته‌بندی‌شده (شکلات، خشکبار) اشاره کرد. ورود این کالاها نیاز به تشریفات خاصی ندارد و بدون پرداخت هزینه گمرکی انجام میشود.
- کالاهای مجاز به شرط پرداخت عوارض: کالاهای نو و استفاده‌نشده‌ای که ارزش مجموع آنها بیش از سقف معافیت (۸۰ دلار در سال) باشد، یا کالاهایی که جزو لیست اقلام مستثنی شده از معافیت هستند، در صورتی که ماهیت تجاری نداشته باشند قابل ورودند اما باید حقوق ورودی و مالیات متعلق به آنها پرداخت شود. برای مثال، اگر شما در سفر یک وسیله الکترونیکی گران‌قیمت (مثل گوشی تلفن همراه اضافه) یا پوشاک و کفش بیش از مقدار معمول خریده‌اید، گمرک پس از ارزیابی ارزش کالا، عوارض مربوطه را از شما دریافت کرده و اجازه ورود خواهد داد. دقت کنید کالاهایی مانند تلویزیون بزرگ، یخچال، فریزر و ... دیگر جزو معافیت مسافری نیستند و همراه آوردن آنها فقط با پرداخت کامل حقوق گمرکی ممکن است.
- کالاهای ممنوع‌الورود: مطابق قوانین جمهوری اسلامی ایران ورود برخی اقلام به کشور کاملاً ممنوع است و حتی اگر به صورت مسافری حمل شوند، گمرک آنها را ضبط کرده و مسافر را ممکن است مشمول جریمه و پیگرد کند. مهم‌ترین این کالاها عبارتند از: انواع مواد مخدر و روانگردان، مشروبات الکلی، اسلحه گرم و سرد و مهمات، مواد منفجره و محترقه، وسایل قمار، نشریات، تصاویر و فیلم‌های مستهجن یا ضد فرهنگ و مذهب. همچنین آثار هنری اصیل و عتیقه (که جزء میراث فرهنگی محسوب شوند) چه برای ورود چه خروج ممنوع هستند. مسافر نباید هیچ کالایی که منع شرعی و قانونی دارد (مانند گوشت خوک، نشریات ضد دین، ...)، یا مخالف نظم عمومی و امنیت ملی است، همراه داشته باشد. توجه: ورود حیوانات و پرندگان خانگی تنها با مجوز و گواهی بهداشتی امکان‌پذیر است و ورود حیوانات وحشی نیازمند اجازه سازمان محیط زیست میباشد.
- لیست کالاهای خاص (دارو، مواد غذایی، لوازم الکترونیکی): برخی اقلام معمول مسافران شرایط ویژه دارند. دارو: همراه داشتن دارو به میزان معمول برای مصرف شخصی در مدت سفر بلامانع است، اما ورود هر نوع داروی اضافه (بویژه داروهای کدئین‌دار، روانگردان یا مخدر) ممنوع بوده و نیازمند مجوز وزارت بهداشت است. حتی توصیه میشود نسخه پزشک را برای داروهای مجاز همراه داشته باشید تا در گمرک مشکلی پیش نیاید. مواد غذایی: حمل خشکبار، ادویه، چای و خوراکی‌های بسته‌بندی‌شده در حد نیاز سفر مجاز است؛ اما ورود محصولات کشاورزی خام (میوه، سبزیجات تازه، بذر، خاک) بدون مجوز قرنطینه ممنوع میباشد. همین‌طور ورود گوشت، لبنیات و فرآورده‌های دامی ممکن است به دلیل ملاحظات بهداشتی محدود یا ممنوع باشد مگر با مجوز دامپزشکی. لوازم الکترونیکی: وسایل الکترونیکی شخصی مانند موبایل، تبلت، دوربین عکاسی و لپ‌تاپ به تعداد معقول (یک عدد از هر کدام) قابل ورود است و جزو وسایل شخصی محسوب میشود. اما تجهیزات خاص الکترونیکی یا مخابراتی (برای مثال پهپاد، بی‌سیم، فرستنده رادیویی) حتماً نیاز به اظهار و کسب مجوز دارند. ورود پهپاد بدون مجوز قانونی ممنوع بوده و اگر مسافر هنگام خروج چنین وسیله‌ای همراه دارد باید قبلاً آن را در گمرک اظهار کند.
محدودیت‌های ارزی در گمرک
یکی از نکات مهم در سفرهای خارجی، میزان ارزی است که می‌توان همراه برد یا برگرداند. طبق مقررات بانک مرکزی ایران در سال ۱۴۰۴، هر مسافر خروجی مجاز است حداکثر تا ۵۰۰۰ یورو (یا معادل آن به سایر ارزها) به صورت نقد از کشور خارج کند. همراه داشتن مبلغ بیشتر از این سقف ممنوع بوده و در صورت کشف، وجه اضافه توقیف و فرد دچار تبعات قانونی میشود. همچنین خروج چک‌های مسافرتی بانکی نیز در این حد مجاز آزاد است. از طرف دیگر، مسافران ورودی به ایران (چه ایرانی چه خارجی) می‌توانند مجموعاً تا ۱۰ هزار یورو ارز (اسکناس یا سایر اسناد مالی بی‌نام) همراه داشته باشند. مبالغ بیش از ۱۰ هزار یورو باید در بدو ورود در اظهارنامه ارزی اعلام شود و مسافر ظرف سه روز کاری به بانک مراجعه کرده و گواهی اظهار ارز مازاد را دریافت کند. در غیر این صورت، ارز اضافی مشمول مقررات قاچاق خواهد شد.
علاوه بر ارز، خروج مقادیری طلا و نقره نیز محدودیت دارد. سکه‌های طلا هرچند به عنوان سرمایه شخصی باشند، خروجشان از ایران ممنوع است. اما زیورآلات شخصی از جنس طلا همراه مسافر تا سقف ۱۵۰ گرم مجاز است، مشروط بر اینکه جنبه تجاری نداشته باشد. انواع گردنبند، گوشواره، انگشتر، دستبند و النگو در این حد به عنوان زیور شخصی تلقی می‌شوند و مشکلی ندارند. برای نقره نیز همراه بردن ظروف یا وسایل نقره به عنوان هدیه تا ۳ کیلوگرم بلامانع است. در ورود به کشور هم اگر زیورآلات طلای همراه بیش از ۱۵۰ گرم باشد، باید با مجوز بانک مرکزی باشد.
محدودیت وزنی و ارزشی کالاها
علاوه بر محدودیت ارزش کالا، خوب است به محدودیت‌های وزن بار همراه نیز توجه کنیم. از منظر گمرک، سقف ارزش مجاز کالای همراه مسافر همان‌طور که گفته شد برای ورود به کشور ۸۰ دلار است که از حقوق ورودی معاف میباشد. هر گاه ارزش مجموع کالاهای همراه بیشتر از این رقم شود، مسافر باید برای ترخیص آنها حقوق گمرکی و مالیات مربوطه را بپردازد. معافیت گمرکی مسافری یک‌بار در سال به هر مسافر تعلق می‌گیرد و شامل وسایل شخصی مستعمل و سوغاتی‌های کم‌ارزش او است. مازاد بر آن به عنوان واردات کالای نو محسوب شده و مشمول عوارض میشود. نحوه تعیین ارزش کالا در گمرک معمولاً بر اساس قیمت واقعی کالا به اضافه هزینه حمل و بیمه (در صورت وجود) و تبدیل آن به ریال بر اساس نرخ رسمی ارز است. گاهی ممکن است گمرک برای برخی اجناس یک ارزش‌نامه یا فهرست قیمت پایه داشته باشد تا از کم‌اظهاری جلوگیری کند. به هر حال ارزش کالا تعیین‌کننده میزان حقوق ورودی آن است؛ بنابراین اگر مثلاً لپ‌تاپی به ارزش ۱۰۰۰ دلار وارد می‌کنید و اظهار کنید ۵۰۰ دلار، مأموران می‌توانند قیمت واقعی را برآورد و بر آن اساس عوارض را حساب کنند.
از نظر وزن بار همراه، گمرک محدودیت مستقیمی اعمال نمی‌کند اما خطوط هوایی برای بار همراه مسافر سقف وزنی دارند (معمولاً ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم برای بار ثبت‌شده و حدود ۷ کیلوگرم برای بار دستی در کابین، بسته به کلاس پرواز و شرکت هواپیمایی). اگر وزن بار شما بیش از حد مجاز شرکت هواپیمایی باشد، مشمول هزینه اضافه بار خواهید شد که باید به ایرلاین پرداخت کنید. این هزینه ربطی به عوارض گمرکی ندارد و جداگانه محاسبه میشود. توصیه میشود قبل از پرواز وزن چمدان‌های خود را بررسی کنید تا هم از جریمه اضافه‌بار خطوط هواپیمایی در امان باشید و هم بار بیش از حد حمل نکنید که در گمرک مشکوک به جنبه تجاری شود.
عوارض و هزینه‌های گمرکی مسافری
وقتی کالایی را به عنوان مسافر وارد کشور می‌کنید، اگر آن کالا مشمول معافیت نباشد باید حقوق و عوارض گمرکی آن را بپردازید. حقوق گمرکی در سال ۱۴۰۴ معمولاً ۴٪ ارزش گمرکی کالا به اضافه درصدی تحت عنوان سود بازرگانی است. سود بازرگانی برای کالاهای مختلف متفاوت بوده و هر سال توسط هیئت وزیران تعیین میشود؛ اما برای بیشتر کالاهای مصرفی نرخ سود بازرگانی حول ۱۰٪ تا ۵۰٪ ارزش متغیر است. علاوه بر حقوق و سود بازرگانی، مالیات بر ارزش افزوده (VAT) نیز از واردات مسافری اخذ میشود که طبق قانون بودجه ۱۴۰۴ برابر ۱۰٪ است. به این ترتیب، مجموعاً ممکن است حدود ۱۴٪ (یا بیشتر بسته به سود بازرگانی کالا) از ارزش کالا در گمرک از شما دریافت شود.
سایر هزینه‌ها مانند عوارض گمرکی خدماتی نیز وجود دارند؛ مثلاً هزینه‌هایی بابت انبارداری، بارگیری و تخلیه و کارشناسی کالا ممکن است لحاظ شود. البته در رویه مسافری چون کالا همراه خود مسافر است معمولاً هزینه انبارداری و جابه‌جایی چندانی پیش نمی‌آید (مگر آن‌که کالای شما ضبط شده و مدتی در انبار گمرک بماند). پرداخت عوارض در مبادی ورودی عموماً از طریق دستگاه کارت‌خوان و به صورت ریالی انجام میشود. مسافر پس از ارزیابی کالا توسط مأمور گمرک، فیش پرداخت حقوق ورودی را دریافت کرده و با پرداخت آن، کالاهای خود را ترخیص می‌کند.
نحوه پرداخت عوارض: در فرودگاه‌های بین‌المللی باجه‌های بانک یا دستگاه‌های POS مخصوص گمرک وجود دارد. مأمور گمرک پس از بررسی کالا و مدارک، مبلغ قابل پرداخت را به شما اعلام می‌کند. با کارت بانکی می‌توانید این مبلغ را پرداخت کرده و رسید آن را تحویل گمرک دهید تا اجازه خروج کالاها صادر شود. در برخی موارد ممکن است نیاز به مراجعه به شعبه بانک ملی در فرودگاه یا سالن گمرک باشد.
معافیت‌ها و تخفیف‌های مسافری: مهم‌ترین معافیت همان ۸۰ دلار سالیانه است که برای یک‌بار ورود کالا توسط هر مسافر اعمال میشود. همچنین وسایل شخصی مستعمل و اشیای غیرنو کاملاً از حقوق گمرکی معاف هستند. مسافرانی که از سفرهای زیارتی بازمی‌گردند معافیت اضافی ندارند اما معمولاً سوغات معمول آنها (مانند تسبیح، پارچه، خرما و...) ارزشی کمتر از سقف معافیت دارد و مشکلی پیش نمی‌آید. در گذشته برای گذران دوره طولانی در خارج، امکان ورود لوازم منزل برای ایرانیان مقیم خارج با معافیت‌هایی وجود داشت که اکنون تابع شرایط خاص (مانند اقامت بیش از ۱ سال و عدم استفاده از معافیت طی ۵ سال اخیر) است. این موارد بیشتر برای کسانی است که بعد از اقامت طولانی به کشور برمی‌گردند و وسایل شخصی‌شان را می‌آورند.
نکته دیگر اینکه برخی کالاها ممکن است تخفیف گمرکی داشته باشند؛ مثلاً کتاب و مطبوعات طبق قوانین از پرداخت حقوق گمرکی معاف‌اند یا کالاهای فرهنگی و ورزشی ممکن است حقوق پایه کمی داشته باشند. این تخفیف‌ها بیشتر در قوانین واردات ذکر شده و در رویه مسافری چندان قابل بهره‌برداری نیست، چون واردات مسافری عمدتاً مختص لوازم شخصی و سوغات است.
ضمناً عوارض خروج از کشور را نباید با عوارض گمرکی اشتباه گرفت. عوارض خروج، مبلغی است که هر مسافر هنگام ترک ایران (در پرواز یا مرز) به دولت می‌پردازد و ارتباطی با کالاهای همراه ندارد. این عوارض در سال‌های اخیر افزایش یافته و برای سفرهای تفریحی نوبت اول و دوم و... نرخ‌های تصاعدی دارد (مثلاً برای سفر هوایی اول حدود ۴۰۰ هزار تومان) که باید در سامانه مربوطه یا در فرودگاه پرداخت شود. پس فراموش نکنید علاوه بر پول عوارض گمرکی احتمالی، هزینه عوارض خروج از کشور را نیز در بودجه سفر خود لحاظ کنید.
مراحل اظهار کالاهای همراه مسافر در گمرک
رعایت تشریفات گمرکی در ورود و خروج از کشور برای همه مسافران الزامی است. به طور کلی هر مسافر باید کالای همراه خود را به گمرک اظهار کند؛ این اظهار می‌تواند به صورت شفاهی یا با تکمیل فرم انجام شود که تشخیص آن با مأمورین گمرک است. در مسیرهای ورودی معمولاً اگر کالاهای شما از حد متعارف تجاوز نکند و مورد خاصی همراه نداشته باشید، عبور از سالن گمرک به سادگی و به شکل شفاهی صورت می‌گیرد. در برخی فرودگاه‌ها دو مسیر تعبیه شده است: مسیر سبز برای مسافرانی که کالای مازاد یا ممنوعه‌ای برای اظهار ندارند، و مسیر قرمز برای کسانی که باید کالا یا ارز همراه را اظهار و کنترل کنند. مراحل کلی در گمرک ورودی ایران عبارت‌اند از:
- دریافت و تکمیل فرم اظهارنامه (در صورت نیاز): در گذشته فرم‌های کاغذی به مسافران ورودی داده می‌شد تا میزان ارز، طلا یا کالاهای همراه خاص خود را اظهار کنند. امروزه ممکن است این فرایند شفاهی شده باشد. اگر همراه خود بیش از ۱۰ هزار یورو ارز یا کالای تجاری دارید، بهتر است قبل از رسیدن به گمرک، آماده اظهار آن باشید. فرم‌های مربوطه را می‌توانید از سایت گمرک نیز از پیش دریافت کنید.
- انتخاب مسیر سبز یا قرمز: اگر هیچ کالای اضافه، ارز زیاد یا جنس ممنوعه همراه ندارید، می‌توانید از مسیر سبز (Nothing to Declare) عبور کنید. در این حالت با عبور چمدان‌های شما از دستگاه ایکس‌ری، در صورت نبود مورد مشکوک، شما بدون توقف خاصی وارد کشور می‌شوید. اما اگر همراهتان کالایی دارید که باید اظهار شود – مثلاً لپ‌تاپ نو، تعداد زیادی سیگار، طلای اضافه، ارز بیش از حد مجاز – حتماً از مسیر قرمز بروید و موضوع را به مأمور گمرک اعلام کنید.
- کنترل و بازرسی توسط مأمور گمرک: مأمورین گمرک ممکن است به صورت تصادفی یا بر اساس مشاهدات، برخی مسافران مسیر سبز را نیز متوقف و وسایلشان را بازرسی کنند. بنابراین حتی اگر از مسیر سبز می‌روید ولی در چمدان خود کالایی خارج از عرف دارید، شانس بازرسی وجود دارد. مأمور گمرک حق دارد چمدان‌ها را باز کرده و محتویات را بررسی کند. دستگاه‌های ایکس‌ری نیز تصاویر کلی از داخل بار نشان می‌دهند و اقلام مشکوک (مثلاً بطری مایعات، دستگاه الکترونیکی بزرگ، حجم غیرمعمول فلز که می‌تواند طلا باشد) را برجسته می‌کنند.
- ارزیابی کالا و تطبیق با مقررات: اگر کالایی برای اظهار ارائه کرده‌اید، مأمور پس از مشاهده، ارزش‌گذاری آن را انجام می‌دهد. معمولاً شما فاکتور خرید را ارائه می‌کنید یا قیمت حدودی را بیان می‌نمایید. مأمور با توجه به قیمت‌های بازار و ارزش‌نامه‌های گمرک، ارزش رسمی را تعیین کرده و عوارض قابل پرداخت را محاسبه می‌کند. مثلا اگر یک تبلت به قیمت ۳۰۰ دلار خریده‌اید، گمرک ممکن است ارزش آن را همان ۳۰۰ دلار منظور کرده و حدود ۴۰ دلار (معادل ریالی) حقوق و عوارض از شما مطالبه کند.
- پرداخت عوارض و ترخیص کالا: در صورت تعیین عوارض، به صندوق یا دستگاه کارت‌خوان مراجعه کرده و مبلغ را می‌پردازید. رسید پرداخت را به مأمور تحویل می‌دهید. سپس کالاهای شما مهر ترخیص می‌خورند و می‌توانید از گمرک خارج شوید. دقت کنید رسید پرداخت را نگه دارید تا در صورت هرگونه اشتباه یا برای سوابق بعدی داشته باشید.
- خروج از سالن گمرک: پس از انجام تشریفات، شما وارد بخش استقبال‌کنندگان خواهید شد و فرآیند ورود به پایان می‌رسد. در صورتی که هیچ اظهارنامه‌ای نداشتید و مستقیم عبور کردید نیز عملاً پس از رد شدن از دستگاه ایکس‌ری و عدم اعلام توقف توسط مأمور، وارد کشور شده‌اید.
توجه: در مسیر خروجی از ایران هم گمرک حضور دارد. هنگام خروج اگر همراه خود کالای باارزشی (مانند فرش، زیورآلات، آثار هنری، اشیای عتیقه) دارید، قوانین خروجی متفاوت است: خروج فرش دستباف تا ۲۰ متر مربع آزاد است، جواهرات شخصی تا ۱۵۰ گرم مشکلی ندارد، اما هرگونه عتیقه یا سکه طلا ممنوع است. این موارد را باید در حین خروج به گمرک اظهار کنید تا در کشور مقصد دچار مشکل نشوید و نیز اگر در بازگشت همان اقلام همراهتان بود، مشکلی بابت ورود مجدد نداشته باشید. پس بهتر است پیش از سفر لیست اقلام باارزش خروجی را در گمرک اعلام نمایید. خوشبختانه، روند خروجی معمولاً ساده‌تر است و بیشتر تمرکز گمرک روی ورود کالاست مگر در موارد خاص (مثل خروج ارز یا عتیقه).
قوانین گمرکی کشورهای مختلف برای مسافران ایرانی
همان‌طور که گفته شد، هر کشور قوانین خودش را دارد. در این بخش، مقررات گمرکی چند مقصد پرطرفدار بین ایرانیان – شامل ترکیه، امارات، عراق، اروپا و آمریکا – را مرور می‌کنیم. این قوانین مربوط به ورود مسافران به آن کشورها است (یعنی زمانی که از ایران خارج شده و به این کشورها وارد می‌شوید). دانستن این موارد به شما کمک می‌کند سوغاتی‌ها و اموالی که همراه دارید در مرز آن کشور دچار مشکل نشود.
قوانین گمرکی ترکیه برای مسافران ایرانی
ترکیه به دلیل نزدیکی فرهنگی و جغرافیایی یکی از مقاصد محبوب ایرانیان است. خوشبختانه مقررات گمرکی ترکیه چندان پیچیده نیست. هر مسافر ورودی به ترکیه می‌تواند تا ۴۳۰ یورو کالا با خود داشته باشد بدون آن‌که عوارض گمرکی بدهد (برای مسافران زیر ۱۵ سال این سقف ۱۵۰ یورو است). اقلام شخصی و هدایای معمول در این محدوده ارزش آزاد هستند. برخی سهمیه‌های کالایی ترکیه برای ورود مسافر عبارت‌اند از: حداکثر ۴۰۰ نخ سیگار (معادل دو باکس)، ۱۰۰ نخ سیگار برگ کوچک یا ۵۰ نخ سیگار برگ بزرگ، ۲۵۰ گرم تنباکو، حداکثر ۵۰۰ گرم قهوه یا چای، تا ۱ کیلوگرم شکلات و شیرینی، حداکثر ۵ بطری ۱۲۰ میلی‌لیتری عطر یا ادکلن و یک سری لوازم الکترونیکی شخصی مانند یک دوربین عکاسی، یک لپ‌تاپ، یک تلفن همراه، یک دوربین فیلم‌برداری و… (فقط یک عدد از هر کدام). این اقلام را می‌توانید بدون پرداخت گمرک وارد ترکیه کنید.
از نظر ارز همراه، ورود هر مقدار ارز خارجی یا لیره ترک به ترکیه آزاد است و محدودیتی ندارد؛ اما خروج ارز از ترکیه (مثلاً زمانی که می‌خواهید نقد برگردانید) حداکثر ۵۰۰۰ دلار یا معادل آن به لیره است. بنابراین اگر از ترکیه خرید کرده‌اید و پول نقد زیادی همراه دارید، توجه کنید که بیشتر از ۵۰۰۰ دلار نباشد.
کالاهای ممنوعه در ترکیه: طبیعتاً مواد مخدر، اسلحه و اقلام غیرقانونی ممنوع هستند. علاوه بر آن، ورود برخی کالاها به ترکیه محدودیت دارد: فرش نو (دست‌بافت یا ماشینی) بیش از مقدار مشخص ممنوع است؛ صنایع دستی اگر بیش از ۱-۲ عدد مشابه باشند (بویژه اگر مشکوک به صادرات تجاری یا عتیقه باشند) ممکن است ضبط شوند؛ برخی داروهای دامی یا مقادیر بیش از نیاز شخصی از داروهای معمول نیز ممنوع است. مواد خوراکی تازه در حجم زیاد (بیش از مصرف شخصی) اجازه ورود ندارند. به طور کلی، توصیه میشود سوغات متعارف مانند لباس، ادویه، شیرینی محلی و مشابه را در حد معمول حمل کنید و از بردن اقلام غیرمعمول بپرهیزید.
نکته: اگر از ایران فرش دست‌بافت، پسته یا زعفران می‌خواهید به ترکیه ببرید، محدودیتی وجود ندارد مگر اینکه مقدارشان جنبه تجاری پیدا کند. البته طبق مقررات ایران، خروج پسته و زعفران برای سفر به عربستان، عراق و سوریه ممنوع بود اما برای ترکیه چنین منعی وجود ندارد.
قوانین گمرکی امارات (دبی) برای مسافران ایرانی
امارات متحده عربی (به‌ویژه دبی) نیز مقصد پرترددی است. گمرک امارات در عین مهمان‌نوازی، قوانین سختگیرانه‌ای در برخی زمینه‌ها دارد. در بدو ورود به امارات باید دقت کنید هیچ‌گونه مواد مخدر یا قرص غیرمجاز همراه نداشته باشید، زیرا قوانین مواد مخدر در امارات بسیار شدید است و حتی مقادیر جزئی می‌تواند به حبس‌های طولانی منجر شود. حتی بعضی داروهای عادی که حاوی کدئین یا مشتقات مخدر هستند (مانند برخی مسکن‌ها یا شربت‌های سرفه) در امارات ممنوع محسوب می‌شوند. بنابراین اکیداً توصیه میشود نسخه پزشک برای هر دارویی که همراه می‌برید داشته باشید و پیش از سفر فهرست داروهای ممنوعه امارات را بررسی کنید.
از نظر ارز همراه، امارات سقف ۱۰۰٬۰۰۰ درهم (حدود ۲۷ هزار دلار) را تعیین کرده است که ورود یا خروج بیش از آن باید در اظهارنامه گمرکی اعلام شود. این به معنای ممنوعیت نیست بلکه صرفاً باید اگر بیش از این مبلغ پول نقد، چک مسافرتی، طلا یا جواهر همراه دارید، اعلام کنید و فرم مربوطه (افصاحیه مالی) را تکمیل نمایید. عدم اظهار پول اضافی می‌تواند به ضبط آن و پیگرد قانونی به جرم پولشویی منجر شود.
معافیت‌های گمرکی امارات: طبق قوانین دبی، هدایا و کالاهای همراه شخصی تا ارزش ۳۰۰۰ درهم از پرداخت عوارض معاف‌اند. همچنین ۴۰۰ نخ سیگار (معادل دو باکس) به ارزش حداکثر ۲۰۰۰ درهم، ۵۰ نخ سیگار برگ یا ۵۰۰ گرم تنباکو را می‌توانید وارد کنید. ۴ لیتر مشروبات الکلی یا ۲۴ قوطی آبجو برای غیرمسلمانان بالای ۱۸ سال مجاز است (البته مصرف مشروب در انظار عمومی ممنوع بوده و فقط در اماکن مجاز و با رعایت قوانین امکان‌پذیر است). ورود عطر و ادکلن برای مصرف شخصی در حد معقول (مثلاً تا ۳۰۰۰ درهم ارزش) مشکلی ندارد. وسایل شخصی، پوشاک، لپ‌تاپ، دوربین و سایر لوازم معمول سفر نیز بدون محدودیت خاصی قابل ورودند.
کالاهای ممنوعه در امارات: هرگونه مواد مستهجن (کتاب، مجله، فیلم)، ابزارهای قمار، محصولات گوشتی خوک، سلاح و مهمات، مواد محترقه و مواد مخدر و روانگردان ممنوع هستند. همچنین آوردن پهپاد بدون مجوز، برخی گونه‌های حیوانات و پرندگان بدون مجوز محیط‌زیست، و برخی گیاهان خاص ممنوعیت دارد. امارات روی مسائل فرهنگی و اخلاقی نیز بسیار حساس است؛ مثلاً انتشار محتوای خلاف اخلاق جرم سنگینی دارد، ولی این بیشتر مربوط به رفتار در داخل کشور است. برای مسافران مهم‌ترین دغدغه بحث داروها و مواد مخدر است که باید کاملاً رعایت شود.
توصیه: اگر با تور اقساطی یا شخصاً به دبی سفر می‌کنید، پیش از سفر از طریق سفارت یا سایت‌های رسمی، لیست به‌روز داروهای غیرمجاز را ببینید. به طور کلی داشتن هر نوع قرص یا داروی کدئین‌دار (مثل استامینوفن کدئین) در امارات ممنوع است مگر آن‌که با نسخه پزشک و به مقدار نیاز سفر همراه باشد. پلیس فرودگاه دبی بسیار مجهز و دقیق است؛ حتی مسافران ترانزیت را در صورت همراه داشتن مواد غیرمجاز (هرچند اندک) بازداشت می‌کند. پس این موضوع را کاملاً جدی بگیرید.
قوانین گمرکی عراق برای مسافران ایرانی
کشور عراق به خاطر سفرهای زیارتی (عتبات عالیات) مقصد بسیاری از ایرانیان است. قوانین گمرکی عراق شباهت‌هایی با ایران دارد اما برخی موارد آن قابل توجه است. هر مسافر ورودی یا خروجی عراق موظف است مبالغ بیش از ۱۰٬۰۰۰ دلار پول نقد (یا معادل آن ارز خارجی) را اظهار کند. همچنین اگر زیورآلات یا سنگ‌های قیمتی همراه دارید که ارزش آنها از ۱۰٬۰۰۰ دلار بیشتر است، باید اعلام شود. این مقررات برای جلوگیری از پولشویی و قاچاق وضع شده و عدم اظهار مبالغ اضافی می‌تواند پیگرد قانونی در پی داشته باشد.
اقلام ممنوعه در گمرک عراق: دولت عراق ورود برخی کالاها را به شدت ممنوع کرده است. از جمله دستگاه‌ها و تجهیزات الکترونیکی با کاربرد امنیتی و جاسوسی (مثل برخی بی‌سیم‌ها و دوربین‌های دید در شب)، سیگارهای الکترونیکی، هر نوع محصول تولید رژیم صهیونیستی و نیز آثار باستانی عراق ممنوع هستند. همچنین خروج هرگونه اسلحه، مهمات، تجهیزات نظامی، شوکر، اسپری فلفل، دستبند پلیس، جلیقه ضدگلوله و مانند آن برای مسافران ممنوع میباشد. مسافران عتبات باید توجه کنند خروج هرگونه خاک، سنگ و عتیقه از عراق غیرقانونی است و مجازات شدیدی دارد.
یکی از موارد بسیار مهم داروها و مواد مخدر است. عراق فهرست بلندبالایی از داروهای ممنوعه دارد که همراه داشتن آنها جرم سنگین تلقی میشود. جالب است بدانید حتی داروهای کدئین‌دار معمول (مثل استامینوفن کدئین) یا برخی داروهای اعصاب و شیمی‌درمانی در این فهرست قرار دارند و آوردنشان به عراق ممنوع است. طبق قوانین عراق، حمل حتی کمتر از یک گرم مواد مخدر می‌تواند ۶ ماه تا یک سال حبس داشته باشد و مقادیر بیشتر تا اعدام هم پیش رفته است. بنابراین به هیچ وجه نباید مواد مخدر، قرص‌های روانگردان یا داروهای کدئین‌دار با خود به عراق ببرید. همچنین توجه کنید که یک خوراکی به نام "قره‌قروت" که در ایران رایج است به خاطر شباهت ظاهری به تریاک، در عراق ممنوع اعلام شده و فرد حمل‌کننده ممکن است به عنوان قاچاقچی مواد مخدر بازداشت شود! پس اگر قصد بردن سوغات خوراکی دارید، از بردن قره‌قروت خودداری کنید.
سایر مقررات برای زائران: خروج پسته، زعفران و خشکبار از ایران به مقصد عراق طبق مقررات ایران ممنوع شده بود. این به علت کنترل سوغات تجاری برای عتبات است. بهتر است زائران بیش از مقدار مصرف شخصی سوغات خوراکی همراه نبرند تا در بازگشت به ایران یا در گمرک عراق دچار مشکل نشوند. همچنین همراه داشتن مشروبات الکلی در عراق (به‌خصوص در شهرهای مذهبی) می‌تواند تبعات قانونی و اجتماعی داشته باشد، پس حتی اگر غیرمسلمان هستید از همراه داشتن الکل خودداری کنید.
قوانین گمرکی اروپا و آمریکا برای مسافران ایرانی
قوانین گمرکی کشورهای اروپایی (اتحادیه اروپا) و آمریکا نیز برای مسافران بین‌المللی چارچوب‌های مشترکی دارد. اگر عازم اروپا هستید، به طور معمول می‌توانید تا ۱۰٬۰۰۰ یورو پول نقد بدون اظهار همراه داشته باشید؛ بیش از آن باید در گمرک اظهار شود (این قاعده در کل اتحادیه اروپا یکسان است). از نظر کالا، معافیت گمرکی برای ورود مسافر به اکثر کشورهای اروپایی حدود ۴۳۰ یورو ارزش کالا است. یعنی اگر مجموع سوغات و خریدهای همراه شما کمتر از ۴۳۰ یورو باشد، نیازی به پرداخت عوارض ندارید. همچنین سقف مجاز سیگار ۲۰۰ نخ (یک باکس)، یا ۵۰ نخ سیگار برگ، و حداکثر ۱ لیتر مشروبات الکلی بالای ۲۲% الکل (یا ۲ لیتر شراب) و ۴ لیتر آبجو در بسیاری از کشورهای اروپایی اعمال میشود (البته قوانین دقیق ممکن است اندکی بین کشورهای اتحادیه تفاوت داشته باشد). ورود مواد غذایی حیوانی مانند گوشت، لبنیات و محصولات خام دامی به اتحادیه اروپا از کشورهای خارج بسیار محدود یا ممنوع است، چون نگران انتقال بیماری‌ها هستند. بنابراین اگر از ایران غذایی مثل سوسیس، کالباس، لبنیات محلی یا گوشت خشک همراه دارید، احتمالاً در اروپا ضبط خواهد شد. غذاهای پخته صنعتی یا کنسروی در مقدار کم معمولاً مشکل ندارند، اما بهتر است هرگونه مواد غذایی غیرضروری همراه نبرید. همچنین گیاه و بذر بدون مجوز قرنطینه نباید به اروپا ببرید. از حیث دارو، قوانین اروپا سختگیرانه نیست مگر در مورد داروهای مخدر یا روانگردان که طبعاً ممنوع‌اند.
در آمریکا نیز مقررات مشابهی حاکم است. هر مسافر می‌تواند تا ۱۰٬۰۰۰ دلار پول نقد وارد یا خارج کند به شرطی که بیش از آن را حتماً اظهار نماید. محدودیت کالای همراه برای ورود به ایالات متحده معمولاً ۸۰۰ دلار ارزش است؛ یعنی اگر کمتر از ۸۰۰ دلار جنس خریده باشید و همراه دارید، معاف از گمرکی است. شهروندان آمریکایی که از سفر برمی‌گردند نیز همین سقف را دارند. سیگار ۲۰۰ نخ و مشروب ۱ لیتر برای ورود به آمریکا مجاز است (البته سن قانونی مصرف الکل ۲۱ سال است و تنها افراد بالای ۲۱ سال می‌توانند الکل وارد کنند). آمریکا روی مواد غذایی نیز بسیار حساس است: ورود اکثر میوه‌ها و سبزیجات تازه، گوشت و فرآورده‌های دامی به آمریکا ممنوع است و در فرم اظهارنامه باید مشخص کنید چه مواد غذایی همراه دارید. اگر شک کنند، ممکن است سگ‌های آموزش‌دیده بازرسی کنند یا مأمور گمرک چمدان شما را باز کند تا مطمئن شود میوه، بذر یا غذای تازه ندارید. حتی خاک گلدان یا محصولات چوبی غیرپرداخت‌شده نیز ممکن است ممنوع باشند. پس اکیداً توصیه می‌کنیم به آمریکا خوراکی تازه یا گیاه نبرید؛ سوغات خوراکی را به خشکبار بسته‌بندی‌شده یا شکلات صنعتی محدود کنید.
از لحاظ فرهنگی، اروپا و آمریکا سختگیری خاصی روی وسایل شخصی ندارند و پوشش و کتب معمولی را مشکل‌ساز نمی‌دانند (بر خلاف برخی کشورهای محافظه‌کار). اما قوانین کپی‌رایت در این کشورها جدی است؛ مثلاً همراه داشتن تعداد زیادی CD/DVD رایت‌شده غیرمجاز می‌تواند دردسرساز شود هرچند برای چند عدد مشکل خاصی پیش نمی‌آید.
نکته: اگر در آمریکا یا اروپا قصد خرید کالاهای گران‌قیمت (مثلاً لپ‌تاپ، دوربین حرفه‌ای، طلا و جواهر) دارید، رسید خرید را نگه دارید. چون ممکن است در بازگشت به ایران برای اثبات اینکه ارزش کالا چقدر بوده و در چه تاریخی خریده‌اید مفید باشد. همچنین یادتان باشد مدارک مورد نیاز برای پاسپورت و ویزا (از جمله پاسپورت با حداقل ۶ ماه اعتبار، ویزای معتبر یا روادید ترانزیت، بیمه مسافرتی و غیره) را از قبل آماده کنید تا در مرزهای خارجی دچار مشکل نشوید. قوانین گمرکی هر کشور ممکن است با گذشت زمان تغییر کند؛ قبل از سفر حتماً نگاهی به وب‌سایت گمرک کشور مقصد یا راهنمای به‌روز مسافران در آن کشور بیندازید.
مشکلات رایج در گمرک برای مسافران
عبور از گمرک معمولاً در کوتاه‌ترین زمان و بدون دردسر انجام میشود، اما گاهی مسافران با مشکلاتی مواجه می‌شوند که دانستن آنها می‌تواند از استرس و خسارات جلوگیری کند:
- توقیف کالا: شایع‌ترین مشکل زمانی رخ می‌دهد که شما کالای ممنوعه یا اظهار‌نشده همراه دارید و مأمور گمرک متوجه میشود. در این حالت، کالا به طور موقت یا دائم توقیف میشود. برای مثال، اگر بیش از حد مجاز طلا همراه داشته باشید یا داروی غیرمجاز در چمدان شما پیدا شود، گمرک حق دارد آن را ضبط کند. همچنین پنهان کردن عمدی کالا از دید مأموران (مثلاً جاسازی در وسایل) طبق قانون قاچاق تلقی شده و مشمول مجازات‌های مربوطه میشود. بنابراین هیچ چیز را پنهان نکنید و روی صداقت حساب کنید. چنان‌چه کالایی توسط گمرک توقیف شد، معمولاً صورت‌جلسه‌ای تنظیم میشود و اگر حمل آن جرم نباشد (مثلاً اضافه بار تجاری باشد)، به شما مهلت داده میشود نسبت به ترخیص آن اقدام کنید یا در غیر این صورت کالا ضبط قطعی و به نفع دولت ضبط خواهد شد.
- جریمه‌های گمرکی: در مواردی که تخلف مسافر احراز شود، گمرک می‌تواند جریمه نقدی نیز تعیین کند. مثلاً اگر شما کالایی را اظهار نکنید و مأموران بعداً آن را بیابند، علاوه بر اخذ عوارض، ممکن است جریمه‌ای معادل ۱ تا ۲ برابر ارزش کالا از شما وصول شود. در موارد قاچاق سازمان‌یافته یا حمل موارد غیرقانونی (مواد مخدر، عتیقه و...) جریمه‌ها بسیار سنگین و همراه با پیگرد قضایی خواهد بود. برای ارز همراه بیش از حد مجاز نیز ممکن است کل مبلغ ضبط و جریمه نقدی یا حتی ممنوع‌الخروجی برای شما صادر شود تا تکلیف قضایی روشن شود. بهترین راه پیشگیری از جریمه، رعایت صادقانه قوانین و اظهار دقیق است. به یاد داشته باشید حتی اگر چیزی را اظهار نکنید ولی دستگاه‌های ایکس‌ری یا سگ‌های موادیاب آن را کشف کنند، عواقب بسیار بدتری در انتظارتان خواهد بود.
- شکایت از تصمیمات گمرکی: اگر احساس می‌کنید مأموران گمرک در حق شما سختگیری بی‌مورد کرده‌اند یا ارزش کالای شما را بیشتر از واقع برآورد نموده و جریمه ناعادلانه‌ای صادر کرده‌اند، حق دارید از تصمیم گمرک اعتراض کنید. روند شکایت به این صورت است که ابتدا باید در خود گمرک به صورت کتبی اعتراض خود را ثبت کنید تا به کمیسیون رسیدگی به اختلافات گمرکی ارجاع شود. این کمیسیون که متشکل از نمایندگان گمرک و مراجع قضایی است به پرونده رسیدگی کرده و رأی صادر می‌کند. اگر رأی را قبول نداشتید، می‌توانید در مراجع بالاتر (مثلاً دیوان عدالت اداری برای مسائل دولتی) شکایت کنید. البته برای مبالغ کم و سوغات معمول، درگیر شدن در این فرایند احتمالاً هزینه و زمان زیادی می‌برد و شاید صرف نکند. اما دانستن اینکه چنین حقی وجود دارد مفید است. در موارد خاص – مثلاً توقیف اشتباهی کالای مجاز یا رفتار نامناسب مأمور – هم می‌توانید با ارائه مستندات، از طریق بخش حقوقی گمرک یا مبادی نظارتی پیگیری کنید.
در نهایت، بیشتر مشکلات زمانی پیش می‌آید که مسافر از مقررات بی‌اطلاع است یا عمداً آنها را نادیده می‌گیرد. اگر قوانین را بدانید و رعایت کنید، به احتمال زیاد تجربه عبور از گمرک برای شما سریع و بی‌دردسر خواهد بود.
سخن آخر
گذر از گمرک جزئی جدایی‌ناپذیر از سفرهای خارجی است. با آگاهی و آمادگی قبلی می‌توان این مرحله را به آسانی پشت سر گذاشت. در این مقاله سعی کردیم همه چیز را درباره قوانین گمرک ۱۴۰۴ برای کالاهای همراه مسافر توضیح دهیم؛ از معافیت‌های مسافری گرفته تا فهرست کالاهای ممنوعه و نکات مربوط به کشورهای مقصد. فراموش نکنید که قوانین ممکن است تغییر کنند، پس همیشه به آخرین اطلاعات توجه کنید. با رعایت مقررات، هم خودتان آسوده‌خاطر سفر می‌کنید و هم حقوق دیگران را تضییع نمی‌کنید. در ضمن، اگر قصد دارید پس از این سفرها دوباره عازم شوید، یا مدارک شناسایی‌تان را به‌روز کنید، پیش از سفر حتماً مدارک لازم مثل ویزا، بیمه و کارت واکسن (در صورت لزوم) را تهیه کرده و مدارک مورد نیاز برای پاسپورت را کامل همراه داشته باشید. برای هر تور خارجی یا سفر شخصی برنامه‌ریزی‌شده، آگاهی از قوانین گمرکی بخش مهمی از مقدمات سفر است که امنیت و آرامش سفر شما را تضمین می‌کند. با خیال راحت و اطمینان از اینکه چیزی برای نگرانی در گمرک وجود ندارد، از سفر خود لذت ببرید!
