آشنایی با انواع هواپیماهای مسافربری ایران و ناوگان هوایی کشور

صنعت مسافربری هوایی ایران با وجود چالش‌ها در خرید هواپیماهای نو، همچنان مجموعه متنوعی از هواپیماهای مسافربری را در ناوگان خود جای داده است. در این مقاله از مجله گردشگری لست‌سکند به معرفی مهم‌ترین هواپیماهای مسافربری فعال در ایران به همراه ظرفیت و کاربرد آن‌ها می‌پردازیم.

انواع هواپیماهای مسافربری ایران

• بوئینگ 737

• بوئینگ ۷۵۷ 

• بوئینگ ۷۶۷

• ایرباس A340

• ایرباس A330

• ایرباس A321

• فوکر 100

معرفی هواپیماهای بوئینگ

بوئینگ برند مجموعه‌ای از هواپیمای مسافربری است که از پروازهای داخلی پررفت‌وآمد تا مسیرهای طولانی بین‌المللی را پوشش می‌دهد. شرکت آمریکایی بوئینگ از دهه‌های گذشته تأمین‌کننده برخی هواپیماهای مسافربری ایران بوده و چند مدل شاخص آن در کشور فعال است که در ادامه درباره آن‌ها توضیح داده‌ایم.

بوئینگ ۷۳۷

بوئینگ ۷۳۷ یک هواپیمای جت باریک‌پیکر (تک‌راهرو) دو موتوره است که چیدمان صندلی آن معمولاً به شکل ۳-۳ (سه صندلی در هر طرف راهرو) است. خانواده ۷۳۷ جزو پرطرفدارترین هواپیماهای کوتاه و میان‌برد جهان است و در ایران نیز به‌عنوان اسب کار پروازهای داخلی شهرت دارد. بوئینگ‌های ۷۳۷ توسط اکثر ایرلاین‌های ایرانی در مسیرهای پرتردد داخلی مانند مسیر تور مشهد تهران و برخی مسیرهای منطقه‌ای استفاده می‌شوند.

بیش‌تر بوئینگ‌های ۷۳۷ فعال در ایران از سری‌های کلاسیک دهه ۱۹۸۰ میلادی هستند که سن بالایی (اغلب بیش از ۲۵ سال) دارند و تعداد کمی از مدل‌های جدیدتر نسل‌جدید (NG) نیز در ناوگان دیده می‌شود. این هواپیما بسته به مدل، حدود ۱۳۰ تا ۱۸۰ مسافر ظرفیت دارد و به دلیل عملکرد قابل اعتماد، ستون فقرات بسیاری از پروازهای تور داخلی کشور محسوب می‌شود.

بوئینگ ۷۴۷

بوئینگ ۷۴۷ ملقب به «ملکه آسمان‌ها» یک هواپیمای مسافربری چهار موتوره پهن‌پیکر و اولین جت جَمبوجت مسافربری دنیا است. این هواپیما به داشتن عرشه دوم (سقف دوطبقه در بخش جلویی) مشهور است که ظاهری متمایز به آن می‌بخشد. بوئینگ ۷۴۷ ظرفیت بسیار بالایی (بیش از ۳۰۰ نفر) دارد و در گذشته در ناوگان ایران‌ایر برای پروازهای بین‌قاره‌ای طولانی مانند تهران نیویورک و مسیرهای حج استفاده می‌شد.

مدل‌های فعال در ایران عمدتاً سری ۷۴۷-۲۰۰ قدیمی و نسخه‌ ویژه ۷۴۷-SP هستند. با توجه به عمر زیاد (اغلب ۴۰ سال یا بیشتر) و هزینه بالای نگهداری، امروزه تعداد کمی از هواپیماهای ۷۴۷ در ایران فعال‌اند و آن‌ها نیز بیشتر در پروازهای خاص (مانند پروازهای زیارتی یا به صورت چارتر) به کار گرفته می‌شوند. به عبارت دیگر، این غول پیر آسمان کم‌کم جای خود را به هواپیماهای مدرن‌تر داده و حضور محدودی در پروازهای مسافربری دارد.

استعلام ممنوع الخروجی

سایر مدل‌های بوئینگ

از دیگر مدل‌های بوئینگ در ناوگان کشور می‌توان به بوئینگ ۷۵۷ و بوئینگ ۷۶۷ اشاره کرد که حضور کمرنگ‌تری داشته‌اند. بوئینگ ۷۵۷ یک جت بدنه‌باریک میان‌برد با ظرفیت حدود ۲۰۰ مسافر است که تنها تعداد محدودی از آن در ایران فعالیت کرده‌اند. بوئینگ ۷۶۷ نیز هواپیمای پهن‌پیکر دوربرد است که به‌شکل محدود (مثلاً در ناوگان ماهان) به کار گرفته شده است. همچنین بوئینگ ۷۲۷ قدیمی که سه موتوره و تک‌راهرو بود، سال‌ها در ایرلاین‌های ایرانی فعال بود؛ اما اکنون عمدتاً بازنشسته شده است. درمجموع، بخش بوئینگ ناوگان هوایی ایران به‌دلیل دسترسی نداشتن به هواپیماهای جدید، متکی به همان مدل‌های قدیمی‌تر است و ورود مدل‌های جدیدتری مثل بوئینگ ۷۷۷ یا ۷۸۷ تاکنون میسر نشده است.

معرفی هواپیماهای ایرباس

شرکت اروپایی ایرباس از تأمین‌کنندگان اصلی ناوگان هواپیمای مسافربری ایران محسوب می‌شود و مدل‌های مختلفی از آن در ایرلاین‌های کشور فعال هستند. هواپیماهای ایرباس به‌دلیل تکنولوژی پیشرفته و کارایی مناسب، محبوبیت زیادی بین ایرلاین‌های ایرانی کسب کرده‌اند. در ادامه مهم‌ترین مدل‌های ایرباس در ایران را مرور می‌کنیم.

ایرباس A300

ایرباس A300 اولین هواپیمای پهن‌پیکر دو موتوره جهان و از قدیمی‌ترین جت‌های ایرباس در ایران است. این هواپیما بدنه نسبتاً پهنی دارد و چیدمان صندلی آن معمولاً ۲-۴-۲ است که نشان‌دهنده دو راهرو و ۸ صندلی در هر ردیف است. ظرفیت معمول A300 بسته به مدل حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ مسافر است. اکثر هواپیماهای A300 ایران‌ایر و ماهان‌ایر از سری A300B2/B4 قدیمی یا A300-600 هستند که سن بسیاری از آن‌ها بیش از ۳۰ سال است و برخی نزدیک ۴۰ سال عمر دارند.

بااین‌وجود، به‌دلیل گنجایش بالا، همچنان از آن‌ها در مسیرهای پرتردد داخلی مثلاً مسیر تور کیش تهران و حتی برخی مسیرهای منطقه‌ای کوتاه استفاده می‌شود. ایرلاین‌های ایرانی به‌دلیل نیاز به هواپیماهای جادار، این کهنه‌سربازان اروپایی را علی‌رغم مصرف سوخت و هزینه نگهداری بالاتر، در خدمت نگه داشته‌اند.

ایرباس A310

ایرباس A310 نسخه کوچک‌تر A300 است که در بین لیست هواپیمای مسافربری برد پروازی نسبتاً بلند اما ظرفیت کمتری دارد. A310 نیز پهن‌پیکر دو موتوره است و معمولاً حدود ۲۲۰ تا ۲۸۰ نفر ظرفیت دارد. این مدل در دهه ۱۹۸۰ وارد ناوگان ایران شد و ایران‌ایر و آسمان از کاربران آن بودند. درحال‌حاضر تعداد کمی A310 در ایران فعال مانده که عمدتاً در مسیرهای متوسط یا برخی پروازهای بین‌المللی کوتاه‌تر برای تور خارجی به کار گرفته می‌شوند.

اکثر ایرباس‌های A310 ایران نیز سن بالایی (حدود ۲۵ تا ۳۵ سال) دارند و از خدمت خارج کردن تدریجی آن‌ها، در دستور کار ایرلاین‌ها قرار گرفته است. به‌طور خلاصه، A310 هرچند زمانی برای پروازهای دوربرد ایران‌ایر استفاده می‌شد، امروز بیشتر نقش پشتیبان در مسیرهای با تقاضای متوسط را ایفا می‌کند.

ایرباس A320

خانواده هواپیمای مسافربری ایرباس‌های A320 (شامل مدل‌های A318/319/320/321) محبوب‌ترین هواپیماهای تک‌راهرو در ناوگان بسیاری از کشورها ازجمله ایران هستند. ایرباس A320 مدل پایه این خانواده است؛ یک هواپیمای باریک‌پیکر دو موتوره با ظرفیت حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ مسافر. مراحل سوار شدن در هواپیما و چیدمان صندلی در کابین A320 معمولاً ۳-۳ (سه صندلی در هر طرف راهرو) است. تعداد درخور توجهی A320 و مدل کوچک‌تر آن A319 در سال‌های گذشته توسط ایرلاین‌هایی نظیر قشم‌ایر، معراج و ایران‌ایرتور خریداری یا اجاره شده‌اند.

این هواپیما به‌دلیل کارایی بالا و هزینه عملیاتی مناسب، پرکاربردترین جت میان‌برد ایران محسوب می‌شود و بیشتر در مسیرهای پرتردد داخلی و پروازهای منطقه‌ای به مقاصدی چون تور دبی، استانبول و دوحه استفاده می‌شود. در سال ۲۰۱۵ چند فروند A320/A321 نو توسط ایران‌ایر خریداری شد که سن آن‌ها زیر ۱۰ سال است؛ اما بخش عمده ناوگان A320 کشور را همان هواپیماهای کارکرده با سن ۱۵ تا ۲۰ سال یا بیشتر تشکیل می‌دهند.

ایرباس A321

ایرباس A321 هواپیمای مسافربری کشیده‌تر خانواده A320 است که ظرفیت بیشتری (حدود ۱۸۰ تا ۲۲۰ مسافر) دارد و برای مسیرهای پرترافیک طراحی شده است. A321 نیز مانند سایر اعضای خانواده خود چیدمان صندلی ۳-۳ و دو موتور توربوفن دارد. ایران‌ایر یک فروند A321neo نو در سال ۲۰۱۷ تحویل گرفت که پیشرفته‌ترین هواپیمای تک‌راهروی ناوگان کشور بود.

این مدل برای مسیرهای پرتردد داخلی یا پروازهای منطقه‌ای شلوغ مانند تور استانبول بسیار مناسب است. چند شرکت خصوصی نیز A321 کارکرده در اختیار دارند. ازنظر امکانات، A321 معمولاً برد بیشتری نسبت به A320 دارد و می‌تواند برخی مسیرهای دورتر مانند پروازهای تور اروپا را پوشش دهد. در مجموع A321 به‌دلیل گنجایش و برد مناسب، هواپیمایی کارآمد برای ایرلاین‌های ایران محسوب می‌شود هرچند تعداد زیادی از آن در کشور فعال نیست.

ایرباس A330

ایرباس A330 یک هواپیمای پهن‌پیکر دو موتوره با برد بلند است که در دهه ۲۰۱۰ وارد ناوگان ایران شد. این هواپیما توانایی حمل حدود ۲۵۰ نفر یا بیشتر (بسته به مدل و چیدمان) را دارد و عمدتاً برای پروازهای بین‌المللی دوربرد استفاده می‌شود. به همین دلیل نیز هزینه اضافه بار معقول‌تری نسبت به سایر هواپیماهای کوچک‌تر دارد. ایران‌ایر پس از سال 2015 چند فروند A330-200 نو تحویل گرفت که اولین هواپیماهای پهن‌پیکر جدید ناوگان پس از سال‌ها بودند.

چیدمان صندلی در A330 معمولاً ۲-۴-۲ یا در برخی ایرلاین‌ها ۳-۳-۳ است. ایرباس‌های A330 ایران‌ایر و ماهان جزو مدرن‌ترین هواپیماهای فعال کشور هستند و سن اغلب آن‌ها کمتر از ۱۰ سال است. ازاین‌رو، برای مسیرهایی چون سفر به چین و مقاصد دوردست دیگر به کار گرفته می‌شوند. ناگفته نماند تعداد A330 در ایران بسیار محدود است.

ایرباس A340

ایرباس A340 هواپیمای پهن‌پیکر چهارموتوره است که برد پروازی بسیار بلند و ظرفیت بالای بیش از ۲۵۰ مسافر دارد. این هواپیما برای پروازهای بین‌قاره‌ای طراحی شده و به خاطر داشتن چهار موتور، در زمان خود برای مسیرهای طولانی (مانند عبور اقیانوس‌ها) بسیار محبوب بود. شرکت ماهان‌ایر چند فروند A340-600 کارکرده (خریداری‌شده از خطوط اروپایی) را به ناوگان خود افزود که داشتن پرواز مستقیم به مقاصد دوردست مانند شرق آسیا، تور تایلند و اروپا را امکان‌پذیر کرد.

هواپیما A340 چیدمان صندلی ۲-۴-۲ مشابه A330 دارد و می‌تواند بیش از ۱۴ ساعت پرواز مداوم انجام دهد. بااین‌حال، به‌دلیل مصرف سوخت بالاتر چهار موتور، هواپیماهای A340 نسبتاً قدیمی شده‌اند (اکثر هواپیماهای A340 موجود در ایران حدود ۲۰ تا ۳۰ سال عمر دارند) و استفاده از آن‌ها در سال‌های اخیر کاهش یافته است. درمجموع، A340 هرچند ستاره پروازهای بین‌المللی ایران در دهه‌های گذشته بود؛ اما احتمالاً با ورود هواپیماهای دوربرد جدیدتر به‌تدریج از ناوگان خارج خواهد شد.

معرفی هواپیماهای فوکر

شرکت هواپیماسازی فوکر (هلند) از دهه ۱۹۹۰ میلادی با مدل فوکر ۱۰۰ به ناوگان ایران وارد شد. هرچند این شرکت دیگر وجود ندارد و تولیدی انجام نمی‌دهد؛ اما هواپیماهای آن همچنان در ایران فعال‌اند. هواپیماهای فوکر به قابلیت اطمینان مناسب و عملکرد خوب در فرودگاه‌های کوچک معروف بودند. در ایران دو مدل فوکر ۱۰۰ (جت منطقه‌ای) و فوکر ۵۰ (توربوپراپ) مورد استفاده قرار گرفته است.

فوکر ۱۰۰

فوکر ۱۰۰ یک هواپیمای مسافربری یا جت مسافربری منطقه‌ای با برد کوتاه تا متوسط و ظرفیت حدود ۱۰۰ تا ۱۰۹ نفر است. این هواپیما دو موتور جت در قسمت انتهایی بدنه (نزدیک دم) دارد و چیدمان صندلی آن معمولاً ۲-۳ یا 3-2 است. فوکر ۱۰۰ ازنظر اندازه کوچک‌تر از بوئینگ ۷۳۷ یا ایرباس A320 است و برای مسیرهای کوتاه داخلی یا شهرهای کم‌مسافر ایدئال است.

ایران‌ایر، آسمان و کارون ازجمله ایرلاین‌هایی بودند که فوکر ۱۰۰ را به‌کار گرفتند. هرچند به‌دلیل قدیمی بودن (عمر اغلب بالای ۲۵ سال) و مشکلات تأمین قطعه، تعداد فوکرهای فعال کاهش یافته است؛ اما همچنان چند فروند فوکر ۱۰۰ در خطوط داخلی به ویژه مسیرهای کوتاه (مانند پرواز به شهرهای کوچک‌تر) پرواز می‌کنند. این جت کوچک هلندی با وجود سن بالا، به‌دلیل هزینه‌های نسبتاً کمتر و سازگاری با باندهای کوتاه، پرکاربرد در مسیرهای کوتاه ایران باقی مانده است.

فوکر ۵۰

فوکر ۵۰ یک هواپیمای توربوپراپ (ملخ‌دار) منطقه‌ای است با ظرفیت حدود ۵۰ نفر که نسخه به‌روز شده فوکر F27 قدیمی به حساب می‌آید. چند شرکت ایرانی در دهه‌های گذشته از فوکر ۵۰ برای پرواز به مناطق نفت‌خیز و شهرهای کوچک استفاده کردند؛ از جمله هواپیمایی آسمان چند فروند فوکر ۵۰ در اختیار داشت. فوکر ۵۰ به دو موتور ملخ‌دار مجهز است و سرعت و برد کمتری نسبت به جت‌های فوکر ۱۰۰ دارد. در حال حاضر فوکر ۵۰ به‌ندرت در برنامه پروازی مسافری دیده می‌شود و بیشتر جای خود را به هواپیماهای ATR 72 جدیدتر داده است. بااین‌وجود، فوکر ۵۰ بخشی از تاریخ هوانوردی منطقه‌ای ایران بوده و در زمان خود نقش مهمی در اتصال فرودگاه‌های کوچک ایفا کرده است.

معرفی هواپیماهای مک‌دانل داگلاس

شرکت آمریکایی مک‌دانل داگلاس (McDonnell Douglas) سازنده سری هواپیمای مسافربری DC-9 و MD-80 بود که در دهه ۱۹۹۰ در شرکت بوئینگ ادغام شد. پس از ادغام، تولید این هواپیماها متوقف شد؛ اما مدل‌های ساخته‌شده همچنان در بسیاری از کشورها از جمله ایران فعال هستند. در ایران سری MD-80 (شامل مدل‌های MD-82, MD-83, MD-88) به عنوان هواپیمای جت میان‌برد سال‌هاست که در خدمت ایرلاین‌ها قرار دارد.

هواپیماهای سری MD-80

هواپیماهای MD-80 جزو هواپیماهای تک‌راهرو با دو موتور نصب‌شده در انتهای بدنه هستند. چیدمان صندلی در آن‌ها معمولاً ۲-۳ (پنج صندلی در هر ردیف) است و حدود ۱۴۰ تا ۱۶۰ مسافر ظرفیت دارند. این هواپیمای مسافربری برای مسیرهای کوتاه و متوسط طراحی شده و در دهه ۱۹۸۰ میلادی بسیار محبوب بود. ایرلاین‌های ایرانی همچون ماهان، کیش‌ایر، زاگرس، تابان و کاسپین ازجمله بهره‌برداران MD-82/83 بوده و همچنان تعدادی از این هواپیما در خطوط داخلی فعالیت می‌کنند.

متأسفانه اکثر هواپیماهای MD-80 ایران سن بالایی دارند (بیش از ۲۵-۳۰ سال) و به‌علت فرسودگی، چالش‌هایی در زمینه ایمنی و نگهداری ایجاد کرده‌اند. بااین‌حال، به‌دلیل قیمت پایین‌تر و وفور قطعات در بازار دست‌دوم، شرکت‌های هواپیمایی داخلی تاکنون از این پرنده‌های سال‌خورده برای پوشش پروازهای داخلی بهره گرفته‌اند.

تاریخچه ورود هواپیماهای مسافربری به ایران

نخستین پروازهای مسافربری در ایران به اواخر دهه ۱۳۱۰ شمسی بازمی‌گردد؛ زمانی که دولت وقت چند فروند هواپیمای کوچک خریداری و پروازهای تجاری محدودی برقرار کرد. نقطه عطف در تاریخ هوانوردی کشور، سال ۱۳۲۱ بود که شرکت هواپیمایی ایرانین ایرویز تأسیس شد و پروازهای برنامه‌ای داخلی و بین‌المللی را آغاز نمود. در سال ۱۳۴۰ با ادغام ایرانین ایرویز و پرشین ایرویز، شرکت ملی هواپیمایی ایران با نام ایران‌ایر (هما) شکل گرفت. ایران‌ایر در دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ با خرید هواپیماهای مدرن آن زمان مانند بوئینگ ۷۲۷، بوئینگ ۷۳۷، بوئینگ ۷۴۷ و بعدها ایرباس A300، به سرعت ناوگان خود را توسعه داد و در زمره برترین ایرلاین‌های منطقه قرار گرفت.

پس از سال ۱۳۵۷ و آغاز جنگ تحمیلی، صنعت هوایی ایران با رکود و تحریم مواجه شد. بااین‌حال، از دهه ۱۳۷۰ به‌تدریج شرکت‌های هواپیمایی خصوصی مانند ماهان‌ایر، آسمان، کیش‌ایر، زاگرس، قشم‌ایر، ایران‌ایرتور و دیگران وارد بازار شدند. این شرکت‌ها عمدتاً با اجاره یا خرید هواپیماهای کارکرده بوئینگ (مانند سری ۷۳۷ کلاسیک) و مک‌دانل داگلاس (MD-80) فعالیت خود را آغاز کردند. در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ با افزایش تقاضای سفر هوایی، ایرلاین‌ها تلاش کردند ناوگان خود را نوسازی کنند و هواپیماهای جدیدتری به کار گیرند. هرچند به دلیل تشدید تحریم‌های بین‌المللی، برنامه نوسازی با مشکلاتی همراه بود و سن متوسط ناوگان کشور رو به افزایش گذاشت.

نکات مهم برای مسافران

برای داشتن سفری هوایی ایمن و بی‌دغدغه، مسافران باید از قبل برخی موارد را در نظر بگیرند. در پروازهای خارجی، ابتدا شرایط پاسپورت و ویزای خود را بررسی کنید و اطمینان یابید مدارک سفرتان معتبر است. پیش از برنامه‌ریزی سفر خارجی همچنین توصیه می‌شود استعلام ممنوع الخروجی انجام دهید تا از لحاظ قانونی برای خروج از کشور مشکلی نداشته باشید. فراموش نکنید پرداخت عوارض خروج از کشور برای هر مسافر الزامی است و بهتر است مبلغ آن را قبل از حضور در فرودگاه آماده کنید. همچنین تأمین ارز مورد نیاز سفر نیز اهمیت دارد.

در روز پرواز، به موقع در فرودگاه حاضر شوید تا با خیال راحت مراحل پذیرش و بازرسی را انجام دهید. پس از دریافت کارت پرواز و تحویل بار، طبق اعلام بلندگو یا راهنمایی مأموران سوار هواپیما شوید. در نهایت اگر با تور سفر می‌کنید، معمولاً بلیط هواپیما، هتل، ترانسفر و ارز مسافرتی شما از قبل هماهنگ شده و راهنمای تور جزئیات پرواز (از جمله نوع هواپیما) را در اختیارتان قرار می‌دهد. رعایت این نکات به شما کمک می‌کند سفر هوایی دلپذیرتری را تجربه کنید.

سخن آخر

ناوگان هوایی ایران ترکیبی از هواپیماهای قدیمی و جدید است؛ از بوئینگ‌ها و مک‌دانل‌های سالخورده تا ایرباس‌ها و فوکرهایی که همچنان در خطوط داخلی و خارجی پرواز می‌کنند. شناخت انواع هواپیمای مسافربری فعال در کشور به مسافران کمک می‌کند هنگام خرید بلیط و برنامه‌ریزی سفر، انتخاب آگاهانه‌تری داشته باشند. اگر قصد سفر دارید، از قوانین مربوط به بار و شرایط گرفتن پاسپورت مطمئن شوید تا با خیال راحت سفر کنید. همچنین خوشحال می‌شویم که اگر تجربه‌ سفر با این ایرلاین‌ها را دارید، دیدگاهتان را برایمان بنویسید.